Gıda Boyaları Sağlığa Zararlımıdır?

Gıda Boyaları Sağlığa Zararlımıdır?

Yapay gıda boyaları; şekerlere, sporcu içeceklerine ve pişmiş ürünlere parlak renkler verir. Bazı markalara ait ilaçların yanı sıra turşularda, füme somonda ve salata soslarında bile kullanılır. Aslında yapay gıda boyası tüketimi son 50 yılda %500 oranında arttı ve çocuklar da bu boyaların en büyük tüketicisidir. Kanser ve alerjiye ek olarak çocuklarda hiperaktivite gibi ciddi yan etkilere yapay gıda boyalarının neden olabileceği iddia edildi. Bu konu oldukça tartışmalıdır ve hakkında çok fazla zıt fikir vardır.

Gıda Boyası Nedir?

Gıda boyası, gıdanın görünüşünü yapay renkler vererek değiştirmek üzere geliştirilmiş kimyasal bileşiklerdir. İnsanlar yüzyıllardır yiyeceklere renklendirici ekler. Fakat ilk yapay gıda boyası 1856’da kömür katranından üretildi. Günümüzde gıda boyası petrolden üretilir.
Yıllardır, yüzlerce yapay gıda boyası geliştirildi. Fakat bunların çoğu toksik bulundu. Sadece birkaç yapay boya hala gıdalarda kullanılıyor. Gıda üreticileri sıklıkla yapay gıda boyalarını, beta karoten ve pancar ekstraktı gibi doğal gıda renklendiricilerine tercih eder. Çünkü yapay boyalar daha canlı renk üretir. Fakat yapay gıda boyalarının güvenilirliği ile ilgili tartışmalar vardır. Günümüzde gıdalarda kullanılan tüm yapay boyalar için hayvan deneylerinde toksisite testi yapıldı. FDA ve EFSA gibi düzenleyici ajanslar, yapay boyaların belirgin bir sağlık riskine yol açmadığı sonucuna vardılar. Fakat bu konuda herkes aynı fikirde değil. İlginç şekilde, bazı gıda boyalarının bir ülkede güvenli olduğu varsayılırken başka ülkede yasaktır. Bu durum, gıda boyalarının güvenliği ile ilgili kafa karışıklığına yol açar.

Günümüzde Yiyeceklerde Kullanılan Yapay Boyalar

Aşağıda belirtilen boyaların kullanımı, hem FDA hem de EFSA tarafından onaylanmıştır.

1) Red No.3 (Eritrosin): Şekerde, meybuzda ve pasta jölelerinde kullanılan kiraz kırmızısı renklendiricidir.

2) Red No. 40 (Allura kırmızısı): Sporcu içeceklerinde, şekerde, sosta ve tahıllarda kullanılan koyu kırmızı boyadır.

3) Yellow No. 5 (Tartrazin): Şekerlemelerde, içeceklerde, cipslerde, patlamış mısırlarda ve tahıllarda bulunan limon sarısı bir boyadır.

4) Yellow No 6. (Güneş batımı sarısı): Şekerlemelerde, soslarda, pişirilmiş ürünlerde ve dondurulmuş meyvelerde kullanılan sarı-portakal rengi boyadır.

5) Blue No. 1 (Brilliant Blue): Dondurmalarda, konserve bezelyelerde, hazır çorbalarda, meybuzda ve kremalarda kullanılan yeşilimsi mavi boyadır.

6) Blue No. 2 (Indigo Carmine): Şekerlemelerde, dondurmalarda, tahıllarda ve atıştırmalıklarda bulunan kraliyet mavisi boyadır.

1973’te bir pediyatrik allerji uzmanı, çocuklardaki hiperaktivite ve öğrenme bozukluklarının gıdalardaki boyalardan ve koruyuculardan kaynaklı olduğunu iddia etti. Bu zamana kadar bu iddiayı kanıtlayan çok çalışma olmuştur ama aileler bu görüşü benimsedi.

Doktor, hiperaktivite ve dikkat eksikliği olan çocuklar için bir diyet uyguladı. Bu diyet, tüm yapay gıda renklendiricilerini elimine ediyordu. 1978’de yayınlanan ve bu konuda yapılan ilk çalışmaya göre çocuklara bir doz yapay gıda boyası verildiğinde davranışlarında hiçbir değişiklik görülmedi. O zamandan beri birkaç çalışma, yapay gıda boyaları ve çocuklardaki hiperaktivite arasında küçük ama anlamı bir ilişki buldu. Yapılan klinik bir çalışmada diyetten yapay gıda boyaları ile birlikte koruyucu sodyum benzoatın çıkarılması hiperaktivite belirtilerini azalttı.

Yapılan başka bir çalışmada da, yapay gıda boyaları ve koruyucular kaldırıldığında çocukların %73’ünde hiperaktivite belirtileri azaldı. Başka bir çalışmada sodyum benzoatla birlikte gıda boyalarının 3 yaşında ve 8-9 yaşındaki çocuklarda hiperaktiviteyi arttırdığı bulundu. Fakat çalışmaya katılan kişiler yiyeceklerle birden fazla madde aldıkları için hiperaktiviteye neyin neden olduğunu belirlemek zordur.

Yellow 5 olarak da bilinen tartrazine; sinirlilik, huzursuzluk, depresyon ve uyumada zorluğun dahil olduğu davranışsal değişikliklerle ilişkilidir. Sonuç olarak 15 çalışmanın analizi, yapay gıda boyalarının çocuklarda hiperaktiviteyi arttırdığı sonucuna varır.

Tüm çocuklar gıda boyalarına aynı şekilde tepki vermez. Southampton Üniversitesi’ndeki araştırmacılar; gıda boyasının bir çocuğu nasıl etkileyeceğini belirleyen bir genetik bileşen buldular. Hiperaktiviteye sahip olan ve olmayan çocuklarda gıda boyasının etkisi görülürken bazı çocuklar diğerlerine kıyasla daha hassastılar. Buna rağmen hem FDA hem de EFSA gıda boyalarının güvenli olmadığına dair yeterli kanıt olmadığı sonucuna vardı. Çünkü düzenleyici ajanslar, bir bileşenin zararlı olduğu kanıtlanana kadar güvenli olduğu prensibine dayanır. Fakat bu konuda endişelenmek için yeterli miktarda kanıt vardır.

İlginç şekilde Büyük Britanya hükümeti 2009 yılında gıda üreticilerini, gıdaları reklendirmek için alternatif maddeler bulmaları için teşvik etti. 2010 yılında Birleşik Krallık’ta gıdaların üzerinde yapay gıda boyası içerdiklerine dair bir etiket bulunması zorunlu kılındı.


Yapay gıda boyalarının güvenliği oldukça tartışmalıdır. Fakat gıda boyalarının güvenliğini değerlendiren çalışmalar, uzun süreli hayvan çalışmalarıdır. İlginç şekilde, Blue 1, Red 40, Yellow 5 ve Yellow 6’yı kullanan çalışmalar kanser neden olan etkilerine dair herhangi bir kanıta rastlamadı.

Blue 2 üzerine yapılan bir hayvan deneyi, yüksek doz verilen grupta kontrole kıyasla beyin tümörü gelişimini arttırdı. Blue 2 üzerine yapılan diğer çalışmalar, herhangi bir yan etki bulamadı. Red 3 olarak da bilinen eritrosin, en tartışmalı boyadır. Eritrosin verilen erkek sıçanların tiroid kanseri geliştirme riski arttı. Bu çalışmaya dayanarak 1990 yılında FDA eritrosini kısmi olarak yasakladı ama sonra yasağı kaldırdı. Çalışmanın incelenmesinin ardından tiroid tümörlerine doğrudan eritrosinin yol açmadığı bulundu. Amerika Birleşik Devletleri’nde Red 3 çoğunlukla Red 40 ile değiştirilmiştir. Fakat hala şekerlemelerde ve meybuzlarda kullanılır.

Toksisite çalışmalarında çoğu gıda boyası herhangi bir yan etkiye yol açmazken, boyalardaki bazı maddelerle ilgili endişeler mevcuttur. Red 40, Yellow 5 ve 6 kansere neden olabilen bileşenler içerebilir. Benzidin, 4-aminobifenil ve 4-aminoazobenzen gıda boyalarında bulunan potansiyel karsinojenlerdir. Bu meddelerin gıda boyalarında düşük seviyelerde bulunmasına izin verilmiştir ve bu sevilerde güvenli oldukları varsayılır.

Yapay gıda boyası tüketimi, özellikle çocuklar arasında artıştadır. Çok fazla gıda boyası tüketimi sağlık riski oluşturabilir. Fakat Red 3 boyası dışında yapay gıda boyalarının kansere neden olduğuna dair geçerli bir kanıt yoktur. Yapay gıda boyalarının güvenliğini test eden çok sayıda çalışma yıllar önce yapıldı. O zamandan beri gıda boyası alımı dramatik şekilde arttı ve çok sayıda gıda boyası diğer koruyucularla birlikte besinlere ilave edildi.

Gıda Boyaları Allerjiye Neden Olur mu?

Bazı yapay gıda boyaları allerjik reaksiyonlara neden olabilir. Çok sayıda çalışmada tartrazin olarak da bilinen Yellow 5’in kurdeşene ve astım belirtilerine neden olduğunu gösterdi. İlginç şekilde, asprin allerjisi olan kişilerin Yellow 5’e de allerjik olma ihtimali artmaktadır. Kronik kurdeşeni olan kişilerle yapılan bir çalışmada hastaların %52’si yapay gıda boyalarına allerjik reaksiyon gösterdi. Red 40, Yellow 5 ve 6 en çok tüketilen ve allerjik reaksiyona neden olma ihtimali en fazla olan boyalardır.

Gıda Boyalarından Kaçınmak Gerekir mi?

Yapay gıda boyaları ile ilgili en endişe verici iddia kanserle ilişkili olmalarıdır. Fakat bu iddiayı destekleyen kanıtlar zayıftır. Günümüzde mevcut olan araştırmalara dayanarak, gıda boyası tüketiminin kansere neden olması olası değildir.

Bazı gıda boyaları bazı kişilerde allerjik reaksiyonlara neden olur. Fakat tüketen kişinin allerjisi yoksa gıda boyasını beslenme planından çıkartılması gerekmez. En güçlü iddia, gıda boyaları ve çocuklardaki hiperaktivite arasındaki bağlantıyla ilgilidir. Bazı çocukların diğerlerinden daha duyarlı olmasına rağmen birkaç çalışmada gıda boyalarının çocuklarda hiperaktiviteyi arttırdığı bulundu. Eğer çocukta hiperaktif davranışlar görülüyorsa gıda boyası diyetten kaldırılmalıdır.

Gıda boyalarının yiyeceklerde kullanılma nedeni gıdayı görsel olarak daha çekici hale getirmektir. Boya, gıdaya herhangi bir besleyici ek takviye sağlamaz. Gıda boyalarının en çok kullanıldığı yiyecekler, işlenmiş ürünlerdir. Bu nedenle gıda boyalarına ek olarak işlenmiş ürünlerde bulunan katkı maddelerinin yol açtığı zararlar da vardır. Genel sağlığı korumak için, işlenmiş yiyeceklerin tüketiminin en aza indirilmesinde fayda vardır.

Kaynakça:healthline